 |
| Aπό το http://pireorama.blogspot.gr
O Όρμος Μπαϊκούτση σε καρτ ποστάλ του 1970. Ο Σταυρός κατασκευάστηκε το 1969. Έκτοτε θα επικρατήσει η ονομασία Σταυρός. Στην καρτ ποστάλ όπως βλέπουμε δεν υπάρχει ακόμα η κατασκευή με το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου ούτε έχουν κατασκευαστεί οι αποβάθρες του συλλόγου που υπάρχει σήμερα εκεί
|
Στον όρμο της Αφροδίτης (ή όρμο Μπαϊκούτση για τους παλαιότερους) βρίσκεται ένα μνημείο που λένε ότι είναι αφιερωμένο στον αφανή ναύτη. Πριν όμως αρχίσουμε την περιπέτεια της ιστορίας μας δείτε το αυτονόητο. Μνημεία που υπάρχουν σε διάφορα άλλα σημεία της ελλάδας που αναπαριστούν τον έλληνα ναυτικό και την θυσία του τόσο σε καιρό πολέμου όσο και στην ειρήνη. Δεν υπάρχει νησιωτική περιοχή της ελλάδας μας, με παράδοση στην ναυτοσύνη που δεν έχει ανάλογο μνημείο. Δείτε αυτά και θα καταλάβετε τι εννοώ.
 | |
| Mνημείο του αφανή ναύτη στην Άνδρο (5/11/59) προσφορά οικογένειας Γουλανδρή |
 |
| Ο Αφανής Ναύτης στο Βροντάδο της Χίου |
 |
| Στο επίνειο των Καρδαμύλων, Μάρμαρο βρίσκεται το μνημείο στο Καρδαμυλίτη ναυτικό |
 |
| και η Καλαμάτα απέκτησε ανάλογο μνημείο στην παραλία της το 2006 |
Και επειδή είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν εκατοντάδες ανάλογα μνημεία διάσπαρτα σε όλη την ελλάδα για τα οποία θα έπρεπε να κάνουμε ξεχωριστό αφιέρωμα ας γυρίσουμε στο μνημείο αφανή ναύτη στον πειραιά.
Η περιπέτεια του Μνημείου ξεκινά:
Η περιπέτεια ξεκινάει πριν από 74 χρόνια επί Αλέξανδρου Χατζηκυριάκου όταν αυτός διατέλεσε υπουργός επί των Ναυτικών (1935-1938). Το 1938 λοιπόν είχε γίνει μια επιτροπή με σκοπό να εξοικονομήσει χρήματα προκειμένου να φιλοτεχνηθεί ένα μνημείο που να συμβολίζει την αξία αλλά και την θυσία του έλληνα ναυτικού και μάλιστα στην πόλη της σύγχρονης ναυτοσύνης στον πειραιά. Η επιτροπή αυτή αν και συνεδρίαζε (συσκέπτομαι για να μην σκέπτομαι) επί μακρόν δεν κατέληξε κάπου ώσπου την σταμάτησε (αν υποθέσουμε ότι είχε ξεκινήσει) ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Μετά το πέρας, με την απελευθέρωση ήρθε πάλι στο προσκήνιο η ανάγκη ύπαρξης ενός τέτοιου μνημείου ειδικά μετά την θυσία τόσων ναυτικών κατά την διάρκεια του πολέμου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Η συμμετοχή στον βωμό αίματος για το εμπορικό ναυτικό και μόνο για τον 2ο Π.Π., ήταν 1204 έλληνες ναυτικοί εξαφανισμένοι και 914 εμπορικά πλοία βυθισμένα κατά την διάρκειά του, χωρίς να υπολογιστεί η συμμετοχή του εμπορικού ναυτικού σε άλλους πολέμους αλλά και στην ειρηνική περίοδο.
Αρχικά θεωρούμε ότι ήταν στην Πλατεία Τερψιθέας;
Και ενώ η επίσημη πολιτεία (Υ.Ε.Ν. & Δήμος) ακόμα συσκέπτονταν περί του θέματος, ναυτιλιακοί παράγοντες με δική τους πρωτοβουλία είχαν κατάφεραν να στηθεί επί της Πλατείας Τερψιθέας μία μαρμάρινη πλάκα, ώστε στις επίσημες ναυτικές εκδηλώσεις, μια φορά τον χρόνο, να μπορεί να εκφράζεται η ευγνωμοσύνη της πολιτείας για την θυσία αυτών των ανθρώπων είτε με κατάθεση στέφανου επί της αναμνηστικής πλάκας, είτε με την ρίψη στεφάνου στην θάλασσα. Δηλαδή πιο απλά ιδιώτες έκαναν αυτό που έπρεπε να κάνει η πολιτεία ώστε αυτή να τιμά αυτούς που την ετίμησαν με τον θάνατό τους επειδή ήταν ανίκανη να τους τιμήσει αλλιώς. Με λίγα λόγια η ανικανότητα σε όλο της το μεγαλείο. Επειδή όμως η ιστορία δεν σταματά εδώ φτάνουμε στην 30η Ιουλίου του 1963 που το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά κατόπιν προτάσεως του δημοτικού Συμβούλου Λουκά Μάτσα θέτει εκ νέου την πρόταση για ανέγερση μνημείου "Αφανή Ναύτη" αφού το ήδη υπάρχον (η πλάκα) δεν εξέφραζε την δόξα της πραγματικής θυσίας και ήταν και ιδιωτική πρωτοβουλία.
Για να κάνουμε λοιπόν μια παρένθεση εδώ και να πούμε ότι επίσημο μνημείο μέχρι σε αυτό το σημείο της ιστορίας μας δεν υπάρχει και κακώς ερευνητές (κατά την ταπεινή μου άποψη) θεωρούν ότι πριν από τον Σταυρό το μνημείο προϋπήρχε στην Τερψιθέα, γιατί η πλάκα ήταν ιδιωτική πρωτοβουλία και όχι επίσημη του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας ή του Δήμου. Αν μάλιστα η πλάκα εξέφραζε αυτό που έπρεπε να εκφράζει τότε ο Δημοτικός Σύμβουλος Λουκάς Μάτσας δεν είχε κανένα θέμα να το θέσει στο Δημοτικό Συμβούλιο του 1963 και αν επίσης θεωρήσουμε ότι υπήρχε θα έπρεπε να είχε μεταφερθεί στον όρμο Αφροδίτης. Το μόνο που υπήρχε στην Τερψιθέα τελικά ήταν άλλοθι για κατάθεση στεφάνου.
Η περιπέτεια δεν έχει τέλος:
Το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά αφού δέχτηκε την πρόταση του Μάτσα μετά επαίνων, ύμνων και συγχαρητηρίων προχώρησε μετά αποφασιστικής σημασίας σε αυτό που συνήθως γίνεται. Στην Σύσταση Επιτροπής, δημοτικής αυτή την φορά. Και αφού και αυτή η επιτροπή συσκέπτηκε αποφάσισε πως το καταληλλότερο σημείο για να στηθεί το Μνημείο ήταν ο Τινάνειος Κήπος, ώστε το μνημείο να είναι ορατό σε όλο το επιβατικό λιμάνι, αλλά και για να μπορούν οι πολιτικοί να κάνουν κατάθεση στεφάνου εύκολα αφού ο Τινάνειος είναι κοντά και στην Αγία Τριάδα (Μητρόπολη Πειραιά) και στην αποβάθρα των Θεοφανείων (πιθανή ημέρα αγιασμού υδάτων με παράλληλη απόθεση στεφάνου). (το πρόβλημά τους δηλαδή ήταν η προσβασιμότητα των πολιτικών και όχι το ίδιο το μνημείο)(Μάλιστα στην απόφασή τους ονομάζουν την περιοχή Τιτάνειο κήπο, όσο τιτάνεια ήταν και η προσπάθειά τους μάλλον).
Και αφού η επιτροπή αποφάσισε για τον τόπο ανέγερσης βρήκε και τον τρόπο.
Μέθοδος: ότι έχετε ευχαρίστηση
Η Επιτροπή κατόπιν πολλαπλών συσκέψεων αποφάσισε να ανοιχτεί ένας λογαριασμός στην Εμπορική Τράπεζα για την συγκέντρωση του απαιτούμενου ποσού από τον πειραϊκό λαό και τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Πέρασε όμως ένας ολόκληρος χρόνος και το ποσό που τελικά συγκεντρώθηκε ήταν 20.000 δραχμές (φυσικά είχε κάποια αξία την εποχή εκείνη, όχι όμως τέτοια για το συγκεκριμένο έργο). Μόνο δύο ναυτιλιακές εταιρείες κατέθεσαν ποσά στον ειδικό αυτό λογαριασμό (κάποιες είχαν δώσει για την πλάκα της τερψιθέας και άλλες δεν ενδιαφέρθηκαν). Έτσι το θέμα με το μνημείο του "Αφανή Ναύτη" σταμάτησε (λόγω αφανή καταθέτη) και ο ναύτης έμεινε ξανά με την πλάκα της Τερψιθέας.
Οι ναυτεργατικές ενώσεις στο μεταξύ που είχαν μάθει για την ανέγερση μνημείου και είχαν δείξει ενδιαφέρον δυσφορούν βλέποντας το ποσό που συγκεντρώθηκε και κάνουν έγγραφη διαμαρτυρία στον τότε Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας Μπίρη Σταύρο (διετέλεσε υπουργός 1964-1965). Έχουμε φτάσει λοιπόν στο έτος 1964 και ήδη τρία μέρη έχουν φτιάξει ανάλογα μνημεία με την τοποθέτηση μπρούτζινων αγαλμάτων, το Βροντάδο, η Άνδρος και τα Καρδάμυλα με αναπαραστάσεις ναύτη που μπαρκάρει, λοστρόμου και αξιωματικού γέφυρας. Ο πειραιάς έχει μείνει με την πλάκα (μιλάμε για πολύ πλάκα δηλαδή)(Αλήθεια τα λεφτά του ειδικού λογαριασμού τι να έγιναν άραγε;)
 |
| Κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο (κενοτάφειο) της Τερψιθέας (1965) |
Οι ναυτεργατικές ενώσεις στο μεταξύ που είχαν μάθει για την ανέγερση μνημείου και είχαν δείξει ενδιαφέρον δυσφορούν βλέποντας το ποσό που συγκεντρώθηκε και κάνουν έγγραφη διαμαρτυρία στον τότε Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας Μπίρη Σταύρο (διετέλεσε υπουργός 1964-1965). Έχουμε φτάσει λοιπόν στο έτος 1964 και ήδη τρία μέρη έχουν φτιάξει ανάλογα μνημεία με την τοποθέτηση μπρούτζινων αγαλμάτων, το Βροντάδο, η Άνδρος και τα Καρδάμυλα με αναπαραστάσεις ναύτη που μπαρκάρει, λοστρόμου και αξιωματικού γέφυρας. Ο πειραιάς έχει μείνει με την πλάκα (μιλάμε για πολύ πλάκα δηλαδή)(Αλήθεια τα λεφτά του ειδικού λογαριασμού τι να έγιναν άραγε;)
Και η ιστορία συνεχίζεται....με κλοπή
Βρισκόμαστε επί επταετίας που αποφασίζει (άνευ επιτροπών αυτή την φορά) την δημιουργία του μνημείου στον όρμο της Αφροδίτης με μοναδικό κριτήριο την ορατότητα από τα πλοία έξωθεν του λιμένα όχι μόνον του εμπορικού αλλά και της Ζέας και το πλησίον της θάλασσας. Δεν νοείται μνημείο ναύτη μακριά από θάλασσα. Το έργο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει ο γλύπτης Λαμέρας Λάζαρος ενώ τον χώρο θα σχεδιάσει ο αρχιτέκτονας Ν. Φιντικάκης. Το μνημείο "Αφανής Ναύτης" είναι μια σύνθεση αποτελούμενη από ένα θαλάσσιο κύμα που πάνω του φέρει πέντε (5) ορειχάλκινους γλάρους που συμβολίζουν τις πέντε ηπείρους. Στο κέντρο της σύνθεσης αυτής αποφασίζεται να μεταφερθεί η πλάκα από την Τερψιθέα εκεί. Τελικά τοποθετήθηκε νέα. Τα αποκαλυπτήρια πάντως έγιναν στις 7 Δεκεμβρίου 1969. Τον αφανή ναύτη αποφασίστηκε να τον τιμούν κατά την διάρκεια της ναυτικής εβδομάδας με επιμέλεια του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας στο συγκεκριμένο μνημείο, γιαυτό και ορίστηκε η τιμητική φύλαξη του μνημείου να γίνεται πάντα από Λιμενοφύλακες. Και ιδού το αποτέλεσμα:
 | |
| Ο ένας ορειχάλκινος γλάρος εκ των πέντε |
 |
| Η σύνθεση με τους γλάρους και πίσω η πλάκα της Τερψιθέας. Η φωτογραφία είναι από τα εγκαίνια του μνημείου. Η τιμητική φρουρά είναι από Λιμενοφύλακες |
 |
| Η πλάκα πίσω από την σύνθεση |
Η ορειχάλκινη αυτή κατασκευή εξαφανίστηκε (κατ΄ άλλους εκλάπει) όταν το μνημείο έπαψε πλέον να χρησιμοποιείται στην μεταπολίτευση (γιατί άραγε;) και ουδείς ενδιαφέρθηκε για την τύχη της. Από τότε μέχρι και τις μέρες μας ο Πειραιάς ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΜΝΗΜΕΙΟ ΑΦΑΝΟΥΣ ΝΑΥΤΗ. O Σταυρός έργο του αρχιτέκτονα Φιντικάκη ήταν συνοδευτικός του μνημείου και με σκοπό να γίνεται ορατό ένα σημείο από το πέλαγος "ότι εδώ υπάρχει μνημείο για εσάς, δεν σας έχουμε ξεχάσει". Ο σταυρός δηλαδή αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο ένα τεράστιο βέλος για το μνημείο που υπήρχε στην βάση του. Ο σταυρός ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΑΠΟ ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟ.
 |
| Ο Σταυρός για να δείχνει στους Ναυτικούς ένα μνημείο που δεν υπάρχει πια, συμβολίζει περισσότερο την εγκατάλειψη του Πειραιά και των ναυτικών παρά οτιδήποτε άλλο |
Ο λαός έδειξε την σοφία του ονομάζοντας την περιοχή Σταυρό και τίποτε άλλο, γιατί δεν είναι κάτι άλλο παρά ένας σταυρός που φαίνεται στο πέλαγος. Και επειδή δεν υπάρχει Σταυρός χωρίς εκκλησιά ορίστε και μια εκκλησία:
 |
| Ο ναός του Αγίου Νικολάου, προστάτη των Ναυτικών. Αφού η πολιτεία και ο Δήμος ήταν ανάξιοι, ας βάλει ο Άγιος Νικόλας το χέρι του |
Και επειδή σε αυτό τον τόπο που μένουμε πολλοί λέγονται πειραιώτες αλλά πιστέψτε με οι πειραιώτες είναι λίγοι (οι περισσότεροι απλά είναι κάτοικοι του πειραιά και μάλιστα πολλοί εξ αυτών τον διοικούν κιόλας), σιγά μην κάτσουνε να διαβάσουν την ιστορία του πειραιά (αρκεί που ξέρουνε την ιστορία της πατρίδας τους) δεν ξέρω τι άλλο πρέπει να συμβεί για να δείξουν επιτέλους ενδιαφέρον για έναν αριθμό κατοίκων που αν μη τι άλλο οι μισοί τουλάχιστον έχουν ή είχαν ως απασχόληση την θάλασσα και οι άλλοι μισοί μένουν δίπλα σε αυτήν. Και αν χρειάζεται να πάμε στην Καλαμάτα για να δούμε μνημείο αγνώστου ναύτη, ρίξτε μια ματιά στο αντίστοιχο μνημείο στο Μπρίντεζι της Ιταλίας, που δεν διαθέτει ούτε το 1/4 του συνόλου του ελληνικού εμπορικού στόλου και που στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν με το πλευρό του άξονα.
 |
| Kάτι ανάλογο θα άξιζε και για τους έλληνες του εμπορικού ναυτικού μας. Τόσο δύσκολο είναι; |
 |
| Ότι απέμεινε από την κλοπή του μνημείου |
 |
| Ο στίχος ήταν που έμεινε. Αν μπορούσαν θα είχαν κλέψει και το βάθρο |
Πηγές:
http://glypto.wordpress.com
Βικιπαίδεια
Οι φωτογραφίες προέρχονται από από glypto.wordpress.com
Οι ασπρόμαυρες από το Ε.Ο.Α. (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)