Του Στέφανου Μίλεση*…
Η Ακτή Μιαούλη είναι ο σημαντικότερη και δημοφιλέστερη ακτή στον Πειραιά. Ταυτίστηκε με την άνοδο της ναυτιλίας, του εμπορίου και της επιχειρηματικότητας, εκείνων δηλαδή των χαρακτηριστικών που ανέδειξαν τον Πειραιά ως πρώτο λιμένα της Ελλάδας και έναν εκ των σημαντικότερων της Μεσογείου.
Πρόκειται για την πλέον ιστορική παράκτια λεωφόρο του εμπορικού λιμένα της πόλης. Κάθε μέτρο της Ακτής Μιαούλη, που έλαβε την ονομασία της από την προσπάθεια του μεγάλου Υδραίου ναυμάχου της επανάστασης Ανδρέα Μιαούλη να κτίσει εκεί την οικία του, αποτελεί για τον Πειραιά σήμερα όχι απλά μια ιστορία, αλλά εκατοντάδες ιστορίες της πόλης που καταγράφονται σε διαφορετική χρονική περίοδο. Γιατί όμως η Ακτή Μιαούλη ανάμεσα στις τόσες άλλες ακτές, κατέστη η πλέον σημαντική για τη ναυτιλία στον Πειραιά;
Κέντρο της Ακτής Μιαούλη από τα πρώτα κιόλας χρόνια κατέστη η προβλήτα του Διαδόχου Κωνσταντίνου (μετέπειτα Βασιλέως Κωνσταντίνου), η οποία ήταν η πρώτη όπου μπορούσαν τα πλοία να πλευρίσουν, καθώς στις υπόλοιπες λόγω του αβαθούς λιμένα, και μέχρι της πλήρους εκβάθυνσής του, έμεναν αγκυροβολημένα και η επικοινωνία γινόταν μέσω λέμβων.
Σε αυτή την προβλήτα με τον περιορισμένο σε φιλοξενία αριθμό πλοίων, σε σχέση με το συνολικό αριθμό των σκαφών που έπιαναν το λιμάνι του Πειραιά, οι ναυτικοί πράκτορες έδιναν πραγματικές μάχες για να επιτύχουν ώστε το δικό τους πλοίο να είναι εκείνο, το «τυχερό», που θα «πιάσει» προβλήτα. Και οι λόγοι ήταν πολλοί. Αφενός για να αποφύγουν την ταλαιπωρία της επιβίβασης ή αποβίβασης των επιβατών με λέμβους, αφετέρου για να γλιτώσουν το κόστος των «βαρκαδιάτικων», των τελών δηλαδή που χρέωναν οι βαρκάρηδες στις μετακινήσεις.
Όμως πέραν της ευκολίας αυτής το «δέσιμο» στη συγκεκριμένη προβλήτα, εξασφάλιζε κύρια την εύκολη υδροληψία του σκάφους, καθώς μια τρόμπα νερού είχε κατασκευαστεί σε αυτή την προβλήτα. Τα χρόνια εκείνα, ήταν γνωστή η έλλειψη νερού στον Πειραιά, που οδηγούσε τους κατοίκους στις δημόσιες βρύσες που ήταν μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού!
Εξ αιτίας αυτής της σημαντικής τρόμπας (δημόσιας βρύσης), οι νησιώτες ναυτικοί με την ιδιόμορφη προφορά τους πίεζαν τους ναυτικούς πράκτορες πριν ακόμα καλά – καλά εισέλθουν στο λιμάνι, φωνάζοντας από το κοράκι του σκάφους «στη τρούμπα, στη τρούμπα» δηλαδή υποδεικνύοντας στον πράκτορα τη θέλησή τους έστω και την τελευταία στιγμή να πιάσουν την προβλήτα της τρόμπας του νερού. Η ίδια η σπουδαιότητα του νερού, που αντικατοπτριζόταν στον όρο «Τρούμπα», κατανίκησε την όποια επίσημη ονομασία της προβλήτας ακόμη κι αν επρόκειτο για διάδοχο θρόνου ή βασιλιά. Η κάλυψη αναγκών εργασίας και επιβίωσης ήταν για τον εργατικό Πειραιά σπουδαιότερη από τίτλους ή βαθμούς.
Φυσικά είναι λάθος η αναφορά ότι ο όρος Τρούμπα προέκυψε μετά την καταστροφή του ’22 από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Ο όρος Τρούμπα (θέση Τρούμπα, Προβλήτα της Τρούμπας, συνοικία Τρούμπα) υπάρχει και χρησιμοποιείται από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά. Αυτό αποδεικνύει άλλωστε και το πλήθος των σχετικών δημοσιευμάτων εφημερίδων της εποχής. Η γρήγορη πρόσβαση στην αποβάθρα δεν ευνοεί μόνο την εύκολη ακτοπλοϊκή συγκοινωνία αλλά και το λαθρεμπόριο που χρειάζεται λίγες μόνο στιγμές για να ξεφορτώσει κιβώτια που διαφορετικά θα απαιτούσαν την εμπλοκή βαρκών και βαρκάρηδων.
Η αξία της παράκτιας αυτής τρόμπας μεγάλωνε όταν από την εποχή των ιστίων η ναυτιλία πέρασε στην εποχή της ατμοκίνησης. Το νερό έγινε απαραίτητο όχι μόνο για την τροφοδοσία ανθρώπων και κτηνών αλλά και για τη κίνηση των ίδιων των πλοίων. Έτσι αυτή η «Τρούμπα» ονομάτισε όχι μόνο τη προβλήτα του Διαδόχου Κωνσταντίνου αλλά όλη τη γύρω περιοχή, γνωστή σήμερα σε εμάς ως Τρούμπα, όχι βέβαια λόγω της προβλήτας αλλά λόγω των δύο δρόμων, της οδού Νοταρά και της οδού Φίλωνος που σχεδόν παράλληλα συνοδεύουν την Ακτή Μιαούλη από την ηπειρωτική της πλευρά.
Κι αν η Τρούμπα ως διάσημη συνοικία για τα κέντρα της και τον αγοραίο έρωτα που προσέφερε, ουδέποτε αποποιήθηκε τη ναυτική της πλευρά, που ήταν άλλωστε η πρώτη και αυθεντική. Την τεράστια αποβάθρα της, που εξασφάλιζε την ελευθεροκοινωνία των πλοίων με την ακτή μέσω απλών κλιμάκων.
Αυτή η προβλήτα που εστίαζε τον πόθο κάθε Καπετάνιου να πλευρίσει πάνω της, σύντομα έγινε το κέντρο της ναυτικής κίνησης της πόλης. Γύρω από αυτήν άρχισαν όπως οι μέλισσες που συγκεντρώνονται γύρω από τη κυψέλη, να αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς τα ναυτικά γραφεία, τα πρακτορεία, οι ναυτικές εταιρείες, τα γραφεία ναυτολόγησης ή υποδοχής ναυτικών.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, ότι η προβλήτα της Τρούμπας αποτελούσε το κέντρο της Ακτής Μιαούλη, το κέντρο της ανάπτυξης της ναυτιλίας στον Πειραιά, το κέντρο της πόλης, που φυσικά ο μεγάλος θαλασσογράφος Κωνσταντίνος Βολανάκης, κάτοικος Πειραιώς γνώριζε και φρόντισε να αποθανατίσει. Όλοι οι πράκτορες και όλες οι εταιρείες επιθυμούσαν τα δικά τους πλοία να είναι εκείνα που είτε μετέφεραν ανθρώπους είτε εμπορεύματα, να πλευρίζουν την αποβάθρα της Τρούμπας. Και έρχονται σε αψιμαχίες τόσο μεταξύ τους όσο με τις επίσημες αρχές της πόλης. Μέχρι που το 1899 μια τέτοια αψιμαχία προκαλεί την παραίτηση του Λιμενάρχη Πειραιώς καθώς είχε προβεί στην έκδοση εντολής που απαγόρευε την εκφόρτωση σιτηρών στη συγκεκριμένη προβλήτα. Απαγόρευση που προκάλεσε την έντονη αντίδραση των συντεχνιών του συγκεκριμένου κλάδου. Ωστόσο αργότερα φαίνεται ότι έγινε άρση της εντολής αφού μεταπολεμικά μεγάλες ποσότητες σιτηρών εκφορτώνονταν εκεί.
Πέριξ της διάσημης αυτής προβλήτας άρχισαν να υψώνονται τα Μέγαρα των ναυτικών εταιρειών καθώς και τα πρώτα κτήρια που κτίστηκαν στον Πειραιά με προορισμό τη στέγαση τέτοιων επιχειρήσεων. Πρώτο από όλα ξεχωρίζει το Μέγαρο των αδελφών Βάττη που κατασκευάστηκε για τη φιλοξενία ναυτικών επιχειρήσεων έχοντας συνάμα όμως τη δυνατότητα, κάποιοι όροφοι από αυτό, να είναι ξενοδοχείο, καλύπτοντας τις ανάγκες των εταιρειών για φιλοξενία ναυτικών και ξένων συνεργατών, εμπόρων και βιοτεχνών.
Από το 1899 κιόλας ο τότε Δήμαρχος Πειραιώς Τρύφων Μουτζόπουλος ο οποίος ήταν και Πρόεδρος της Λιμενικής Επιτροπής που διαχειριζόταν το λιμάνι του Πειραιά, πέτυχε τη σύναψη δανείου από την Εθνική Τράπεζα, με σκοπό την επέκταση της προβλήτας της Τρούμπας και της διαμόρφωσής της. Ο καλλωπισμός και η επέκτασή της αποτελούσαν έναν αναγκαίο όρο ώστε να παραμείνει η κεντρική θέση, η καρδιά του πειραϊκού λιμένα. Από εκεί την περίοδο του εθνικού διχασμού οι οπαδοί του Ελευθερίου Βενιζέλου υποχρέωσαν τους Πρεσβευτές και τις οικογένειές τους που δεν ανήκαν στην ΑΝΤΑΝΤ ή που τηρούσαν ουδετερότητα να αναχωρήσουν από την Ελλάδα.
Και στην ίδια προβλήτα της Τρούμπας αποβιβάστηκαν οι άνδρες της Δευτέρας Μεραρχίας στην οποία ανήκε το 34ο Σύνταγμα Πεζικού, στο οποίο υπηρετούσαν οι Πειραιώτες. Όχι τυχαίως άλλωστε και η μετονομασία του δρόμου που ξεκινά από την αποβάθρα της Τρούμπας, από Αιγέως σε Λεωφόρο Δευτέρας Μεραρχίας, δείχνοντας έτσι το σημείο αποβίβασης. Αλλά και πριν από αυτούς τα όποια αγήματα αποβιβάζονταν στον Πειραιά εκεί πατούσαν για πρώτη φορά.
Ως συνέχεια της ιστορίας της αποβάθρας της Τρούμπας νερού, συναντούμε στη συνέχεια όλα τα έργα. Η βασιλική προβλήτα για την υποδοχή των υψηλών προσκεκλημένων Προέδρων, Πρωθυπουργών και Βασιλέων. Αλλά και το πρώτο Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων που λίγο μετά αποτέλεσε το ιστορικό Δημαρχείο του Πειραιά, το γνωστό Ρολόι, επιβεβαίωνε πως εκεί βρισκόταν η καρδιά του Πειραιά. Λαμπρά μέγαρα κατασκευάστηκαν ανάλογα με το μέγεθος και τη σπουδαιότητα του λιμανιού που εκπροσωπούσαν.
Γρήγορα ολόκληρη η Ακτή Μιαούλη που γεννήθηκε έχοντας κέντρο της τη σημαντική τρόμπα ύδατος, σήμανε τους χτύπους της καρδιάς ολάκερης της πολιτείας. Έγινε το πιο πολυσύχναστο σημείο, το πανελλήνιο κέντρο εκτελωνισμού, μετακίνησης επιβατών και εμπορευμάτων. Το κέντρο εστίασης των φωτογράφων και καλλιτεχνών. Τα πάντα στον Πειραιά, αποκλεισμοί, επεμβάσεις ξένων δυνάμεων, κατοχή πόλης, αφίξεις και αναχωρήσεις έγιναν στην Ακτή Μιαούλη.
Σήμερα η προβλήτα συνεχίζει να υπάρχει έστω και χωρίς την παρουσία της τρόμπας που τη βάπτισε. Όσο για τη περιοχή της Τρούμπας; Μια νέα περίοδος στη νυχτερινή διασκέδαση φαίνεται ότι γεννιέται για αυτή την περιοχή του λιμανιού, με το τόσο αμαρτωλό παρελθόν της.
*Προέδρου Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς