Συνεπώς ο Κονδυλάκης καταθέτει στο χαρτί τις αναμνήσεις που διατηρούσε από τον Πειραιά του 1866! Και οι μαρτυρία του είναι πολύτιμη καθώς διαπιστώνουμε ότι ακόμα σε εκείνη την πρώιμη για την πόλη εποχή, το τοπωνύμιο "Γούβα του Βάβουλα" ήταν ήδη γνωστό και αναφέρονταν στην Λεκάνη που σχηματίζονταν στην βορειοδυτική πλευρά του Λόφου της Καστέλλας, μεταξύ των σημερινών οδών Ελευθερίου Βενιζέλου, Πραξιτέλους και Ομηρίδου Σκυλίτση, χωρίς τα όρια αυτά να είναι περιοριστικά, αφού σε συμβόλαια ιδιοκτησιών, το τοπωνύμιο αυτό, εμφανίζεται και μακρύτερα (όπως για παράδειγμα στο συμβόλαιο του Ζαννείου Ορφανοτροφείου, που βρίσκεται πέρα από την 34ου Συντάγματος Πεζικού), αλλά και στην έκταση που αργότερα θα οικοδομηθεί ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, έναντι της Πλατείας Κοραή, επιβεβαιώνοντας έτσι ότι πρόκειται περί τοπωνυμίου που όριζε ιδιοκτησιακό καθεστώς και όχι περί συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής!
Σύμφωνα λοιπόν με τις περιγραφή αυτή, επρόκειτο περί μιας απόκεντρου συνοικίας, που όμως διέθετε μερικές οικίες που θεωρούταν από τις παλαιότερες στην πόλη. Κατείχε ιδιόμορφη θέση, καθώς αποτελούσε την κύρια είσοδο στην πόλη του Πειραιά, για τους εισερχομένους από Αθήνα. Έτσι σε εκείνες τις δύσκολες εποχές, μερικές οικίες που βρίσκονταν εκεί, διέθεταν εξωτερικές θύρες παχιές, σχεδόν ως πύλες πύργων και μάλιστα που παρουσίαζαν "ανωμαλίας, ως υφισταμένη βιαίας επιθέσεις"! Οι μικρές αυλές τους προστατεύονταν από υψηλές μάνδρες επί των οποίων "διεκρίνοντο καρφωμένα μαύρα θραύσματα φιαλών, καθιστώντα αυτές ανυπέρβατες". Στην περιγραφή αναφέρεται μάλιστα και η ίδια οι οικία του Βάβουλα να βρίσκεται εν μέσω έκτασης κατάφυτης από αμυγδαλιές!
Όλα ξεκίνησαν όταν το 1839 ο Ηλίας Βάβουλας γνωστός έμπορος έμπορος την εποχή εκείνη του Ναυπλίου, αγόρασε στον Πειραιά εκατό στρέμματα γης στην οποία φύτεψε δέκα χιλιάδες δενδρύλλια αμυγδαλιάς και επτά χιλιάδες κλίματα.
Η έκταση που είχε αγοράσει όμως βρίσκονταν πολύ χαμηλά, σχηματίζοντας λεκάνη, που διαρκώς πλημμύριζε καταστρέφοντας τα πάντα. Τα νερά που συγκεντρώνονταν εκεί έφευγαν δύσκολα, αφού παρέμεναν για μεγάλο χρονικό διάστημα στάσιμα, σχηματίζοντας έλη και βαλτότοπους.
Επίσης υπήρχε και ένα ξεροπόταμο το οποίο όμως κατά την περίοδο των βροχών πλημμύριζε, προκαλώντας τρόμο στους κατοίκους!
Έκτοτε η "Λάκκαν του Βάβουλα" έμεινε γνωστή τόσο από τις αμυγδαλιές της όσο και από την μάνδρα του ίδιου του Ηλία Βάβουλα που την συναντούσε κάθε εισερχόμενος από την Αθήνα προς Πειραιά, στο αριστερό του χέρι! Είχε μάλιστα καθιερωθεί και με την ονομασία "Μάνδραις του Βάβουλα" ή "Μάνδρα του Βάβουλα" εντοπισμένη σήμερα η τοποθεσία αυτή στο βοριότατο άκρο της οδού Κουντουριώτου.
Ποιος ήταν όμως αυτός ο Βάβουλας και πως περιήλθαν στην κατοχή του τόσες εκτάσεις;
Καταρχάς να αναφέρουμε πως το Απάνθισμα Επιστολών του Αδαμαντίου Κοραή του 1839, έχει αποδέκτη στον Πειραιά τον Ηλία Βάβουλα. Επίσης η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του 1860 που διανέμεται στους πιο ισχυρούς άνδρες κάθε τοπικής κοινωνίας σε όλη την Ελλάδα, έχει πάλι αποδέκτη τον Ηλία Βάβουλα!
(στον Πειραιά για παράδειγμα διανέμεται μεταξύ άλλων στους Λουκά Ράλλη, στους Αδελφούς Μουτσοπούλου, Δημόκα, Ρετσίνα, Μελετόπουλο, Σκαραμαγκά).
Συνεπώς αυτός ο τόσο σημαντικός άνδρας που κατείχε και διαχειρίζονταν μεγάλες εκτάσεις ήταν ο εκ Χίου καταγόμενος Ηλίας Βάβουλας, ο οποίος αποφάσισε όπως και πολλοί άλλοι Χιώτες να εγκατασταθούν στον ακόμα έρημο Πειραιά, διαβλέποντας ευκαιρία για ανάπτυξη, εκεί που πολλοί άλλοι έβλεπαν μόνο χέρσα γη και έλη!
Το πότε εγκαταστάθηκε ο ίδιος ο Ηλίας Βάβουλας στον Πειραιά δεν είναι απολύτως γνωστό. Αυτό που είναι γνωστό όμως, είναι ότι το 1839 αγόρασε έκταση γης.
Πάντως μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1870 μεσουρανούσε ως όνομα στην πόλη.
Την δεκαετία του 1880 όμως δεν βρίσκεται πλέον εν ζωή, αφού ο Δήμαρχος Πειραιώς Τρύφωνας Μουτσόπουλος βρίσκεται σε δικαστική διαμάχη με την χήρα σύζυγό του την Ζαμπελού Βάβουλα για διεκδικούμενη έκταση εντός της οποίας είχε ξεκινήσει να ανεγείρεται ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης! (Διαμάχη την οποία θα περιγράψουμε πιο κάτω)
Η αγορά των εκτάσεων:
Μια εκδοχή είναι και αυτή που παρουσιάζεται στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό "Ήλιος" σύμφωνα με το οποίο οι εκτάσεις αυτές περιήλθαν σε ιδιοκτησία της οικογενείας Βάβουλα όταν ο Δημήτριος Βαβουλάς,εγκαταστάθηκε στον έρημο τότε Πειραιά και αγόρασε αντί κωμικού ποσού (τόσο φθηνά), εκτάσεις από την Μακράς Στοάς (σημερινή οδό Γούναρη) μέχρι των ορίων του Νέου Φαλήρου!
Στο λεξικό αυτό αναφέρεται επίσης πως αυτός ο Δημήτριος Βαβουλάς ήταν γιος του Χιώτη Ναυμάχου της επανάστασης Ιωάννη Βαβουλά, που τον Μάιο του 1825, πυρπόλησε στον Καφηρέα Τουρκική κορβέττα, χρησιμοποιώντας το πυρπολικό του Εμμανουήλ Μπούτη που ήταν συγγενής του.
Τέλος αναφέρει πως το όνομα του Βαβουλά, παραφθαρέντος σε παροξύτονο, έδωσε όνομα σε όλη τη συνοικία ως Βάβουλα.
Ωστόσο όπως προαναφέραμε στον Πειραιά το όνομα που κυριαρχεί στις εφημερίδες του Πειραιά από το 1839 και ύστερα, είναι του Ηλία Βάβουλα, αφού αυτός είναι ο αποδέκτης εγγράφων και επιστολών από το 1839, αυτόν αναφέρει ο Κονδυλάκης το 1866, αλλά και με τη χήρα γυναίκα του βρίσκεται ο Δήμος σε διαμάχη το 1880!
Συνεπώς δεν γνωρίζουμε τις πηγές του Χρήστου Πανάγου, αφού επί της ουσίας, αυτός είναι που αρθρογραφεί για λογαριασμό του εγκυκλοπαιδικού λεξικού του "Ηλίου".
Φτώχεια, έγκλημα, εργατιά, πρώτη απεργία και ρεμπέτικο!
Η συνοικία του Βάβουλα τόπος ακατοίκητος στην αρχαιότητα, επειδή η πόλη δεν είχε φθάσει ποτέ μέχρι τα τείχη που την περιέβαλαν, ήταν περιοχή άγρια, απότομη, σχηματίζοντας λεκάνη αλλά και ρέμα. Εδώ ανακαλύφθησαν τα θεμέλια των Αστικών Πυλών (μεταξύ Διστόμου-Ευρυπίδου-Πύλης), της εισόδου δηλαδή στο Πειραιά από Αθήνα, μέσω των Μακρών Τειχών (Σχετική η αναφορά από Ημερολόγιο 2004 "Το λιμάνι της Αγωνίας").
Έτσι το σκληρό και αφιλόξενο αυτό μέρος δημιουργεί ανάλογες συνθήκες ζωής.
Στις 14 Απριλίου 1894 αναφέρει η "Εφημερίς" του Δημητρίου Κορομηλά πως:
"Περί τα 50 κοράσια ανήκοντα εις το δεύτερον εργοστάσιον των αδελφών Ρετσίνα, συνελθόντα κατά την Λάκκαν Βάβουλα. Αίτιον της απεργίας των αυτής ην ότι δι΄ έκαστον τόπι πανίου, ενώ μέχρι τούδε επληρώνοντο προς 80 λεπτά τους ανηγγέλθη ότι εις το εξής θα πληρώνονται μόνον 65. Αι εργάτριαι εκείθεν μετέβησαν εν σώματι εις την διεύθυνσιν του εργοστασίου, όπως υποβάλωσι τα παράπονά των".
Αυτές οι γυναίκες που η εφημερίδα αναφέρει με την στάση τους, διενεργούν επί της ουσίας, μια από τις πρώτες απεργίες γυναικών, αν όχι την πρώτη απεργία που έχει σημειωθεί! Και αυτή λαμβάνει χώρα στη Λάκκαν Βάβουλα!
"Περί τα 50 κοράσια ανήκοντα εις το δεύτερον εργοστάσιον των αδελφών Ρετσίνα, συνελθόντα κατά την Λάκκαν Βάβουλα. Αίτιον της απεργίας των αυτής ην ότι δι΄ έκαστον τόπι πανίου, ενώ μέχρι τούδε επληρώνοντο προς 80 λεπτά τους ανηγγέλθη ότι εις το εξής θα πληρώνονται μόνον 65. Αι εργάτριαι εκείθεν μετέβησαν εν σώματι εις την διεύθυνσιν του εργοστασίου, όπως υποβάλωσι τα παράπονά των".
Αυτές οι γυναίκες που η εφημερίδα αναφέρει με την στάση τους, διενεργούν επί της ουσίας, μια από τις πρώτες απεργίες γυναικών, αν όχι την πρώτη απεργία που έχει σημειωθεί! Και αυτή λαμβάνει χώρα στη Λάκκαν Βάβουλα!
Αλλά η κατάσταση γίνεται ακόμα χειρότερη με την αστικοποίηση των αρχών του 20ου αιώνα αλλά και ειδικά μετά την καταστροφή του '22 και την έλευση προσφύγων. Ο λογοτέχνης Κώστας Σούκας στο "Ποινικό Μητρώο μιας εποχής" το 1956 γράφει:
"Η Γούβα, τ΄ όνομα της άθλιας αυτής λακκούβας συμβόλιζε άριστα και την αληθινή κατάσταση των κατοίκων της. Ζούσαν μέσα στην βρώμα και στα σκουπίδια, κινδύνευαν κι από το γειτονικό ανώνυμο ξεροπόταμο, κρεμόταν από πάνω τους φοβέρα και τρόμος από τις μεγάλες βροχές. Πράσινα λασπόνερα απόμεναν κατακαθισμένα όταν περνούσε ο φόβος να ξεχειλίσει κι ήταν τότε ο άλλος κίνδυνος της αρρώστιας- ύπουλος και κρυφός θάνατος αυτή, που σιγοτρώει τη ζωή τους.
Τούτα όλα κι η καθημερινή δυστυχία απ΄ την ανέχεια και την πείνα έκανε τους ανθρώπους της λακκούβας να κατακάτσουνε κι ηθικά. Έτοιμοι και πρόθυμοι να πουληθούν στις εκλογές, στον πρώτο που θα τους έταζε λαγούς με πετραχίλια."
Κάτω από αυτές τις ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες γεννιέται από Πειραιώτες γονείς στην Λάκκα του Βάβουλα το 1908 και ο Στέλιος Κηρομύτης. Ο ίδιος ήταν το μοναδικό αγόρι σε μια οικογένεια που είχε τρεις κόρες. Την Ειρήνη, την Ελευθερία και την Σοφία που έφεραν αυτά τα ονόματα συμβολίζοντας την επιθυμία των γονιών τους. Ο Στέλιος μαθαίνει να παίζει το "όργανο" (μπουζούκι) και στην συνέχεια μπλέκει με τον Μάρκο Βαμβακάρη και τον Στέλιο Παγιουμτζή. Το πρώτο τραγούδι ήταν αυτό που τον έκανε γνωστό "Του Βάβουλα η Γούβα" αλλά και την συνοικία σε αυτούς που δεν είχαν σχέση με τον Πειραιά. Ο Κηρομύτης είναι αυτός που θα πάρει την θέση του Δελιά στην "Τετράς την ξακουστή" όταν αυτός θα πεθάνει από υπερβολική δόση ηρωίνης το 1944 σε ηλικία 32 ετών.
Καφενεία παράξενα, έχουν αναπτυχθεί στην συνοικία αυτή, όπου το άρωμα του καφέ συχνά αντικαθίσταται από λουλάδες, ναργιλέδες και μαρκούτσια. Συμπλοκές, μαχαιρώματα, φόνοι καταγράφονται σε ημερήσια διάταξη. Μερικές εφημερίδες σχεδόν έχουν καθιερώσει και στήλη ειδικά αφιερωμένη στις συμπλοκές της συνοικίας!
 |
| Ακόμα και σήμερα, εκτάσεις που έχουν μείνει "παρθενικές" μας δίνουν παραστατικά την εικόνα του πως θα ήταν η περιοχή όταν τα νερά σχημάτιζαν τέλματα και έλη, μάστιγα για τους κατοίκους της περιοχής |
Η Διαμάχη της χήρας Βάβουλα με τον Δήμο:
Αφήσαμε τελευταία την περιγραφή της διαμάχης που αφορά την χήρα Βάβουλα με τον Δήμο Πειραιώς, σχετικά με την ανέγερση του ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, σε διεκδικούμενη έκταση, καθώς την ιστορία αυτή την έχουμε ήδη περιγράψει σε παλαιότερη ανάρτηση (Διάβασε ιστορία Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης).
Αποτέλεσμα του αγώνα αυτού, ήταν να δικαιωθεί η Ζαμπελού Βάβουλα με απόφαση του Εφετείου Αθηνών του 1880, όχι μόνο για το οικόπεδο που ανεγείρονταν ο ναός αλλά και για την πέριξ αυτού έκταση.
Ωστόσο η Χήρα Βάβουλα από την έκταση που κέρδισε δικαστικώς ένα μέρος το χάρισε στον γαμπρό της εγγονής της τον Νικόλαο Αξελό. Μέσα στην έκταση δηλαδή εντός της οποίας βρίσκονταν και ον ναός του Αγίου Κωνσταντίνου!
Τότε παρενέβη ο Τρύφων Μουτζόπουλος και με πολλούς κόπους, κατόρθωσε να συμβιβάσει άπαντες και το 1883 να υπογράψουν συμβόλαιο (Συμβολαιογράφο Πειραιώς Ι. Σωτηρόπουλο) με το οποίο παραιτούνταν όλοι από οποιαδήποτε αξίωση επί του οικοπέδου που ανεγέρθηκε ο ναός και μάλιστα παραχώρησαν επιπλέον για κάλυψη των αναγκών του και το προς βορρά οικόπεδο (οδούς Καραΐσκου, Τσαμαδού και Αλκιβιάδου). Ο Τρ. Μουτζόπουλος όμως για να το πετύχει αυτό παραχώρησε στην Ζαμπελού Βάβουλα άλλο οικόπεδο (αυτό που κτίσθηκε η οικία Αξελού, στις οδούς Αλκιβιάδου και Τσαμαδού) καθώς και άλλα δύο οικόπεδα στον Πειραιά.
Παράρτημα Φωτογραφιών από την Συνοικία "Λάκκα του Βάβουλα":Τότε παρενέβη ο Τρύφων Μουτζόπουλος και με πολλούς κόπους, κατόρθωσε να συμβιβάσει άπαντες και το 1883 να υπογράψουν συμβόλαιο (Συμβολαιογράφο Πειραιώς Ι. Σωτηρόπουλο) με το οποίο παραιτούνταν όλοι από οποιαδήποτε αξίωση επί του οικοπέδου που ανεγέρθηκε ο ναός και μάλιστα παραχώρησαν επιπλέον για κάλυψη των αναγκών του και το προς βορρά οικόπεδο (οδούς Καραΐσκου, Τσαμαδού και Αλκιβιάδου). Ο Τρ. Μουτζόπουλος όμως για να το πετύχει αυτό παραχώρησε στην Ζαμπελού Βάβουλα άλλο οικόπεδο (αυτό που κτίσθηκε η οικία Αξελού, στις οδούς Αλκιβιάδου και Τσαμαδού) καθώς και άλλα δύο οικόπεδα στον Πειραιά.
