Η Σκευοθήκη του Φίλωνος ήταν ένα τεράστιο σε μέγεθος οικοδόμημα, εντός του οποίου εκθέτονταν όλα τα κινητά μέρη και τα εξαρτήματα των πλοίων, όταν αυτά δεν βρίσκονταν εν πλω, όταν δηλαδή δεν επιχειρούσαν στη θάλασσα.
Αυτή η ναυτική αποθήκη φιλοξενούσε ιστία, σχοινιά, κουπιά, σκάλες, τέντες και κάθε είδους εξάρτημα πλοίου (πολεμικό ή όχι) για να μη φθείρεται, εκτεθειμένο στους ανέμους και στις βροχές, όταν τα πλοία δεν ενεργούσαν. Και κύρια εποχή που δεν ενεργούσαν ήταν κατά τη διάρκεια του Χειμώνα που η ναυσιπλοΐα ήταν αδύνατη. Για αυτό το λόγο και διακρινόταν ως η Σκευοθήκη των νεώσοικων σε σχέση με τις πολλές άλλες σκευοθήκες που υπήρχαν στον Αθηναϊκό Ναύσταθμο.
Τη Σκευοθήκη μπορούσε ελεύθερα οποιοσδήποτε επιθυμούσε να επισκεφθεί, ώστε να δει από κοντά και να διαπιστώσει την άψογη κατάσταση και συντήρηση των ειδών (των Σκευών) των πλοίων, ως απόδειξη της καλής διαχείρισης του δημόσιου χρήματος. Η ίδια η Σκευοθήκη άλλωστε ανεγέρθηκε από εράνους των πολιτών.
Συνεπώς η Σκευοθήκη εξυπηρετούσε δύο βασικές λειτουργίες.
Η πρώτη ήταν η λειτουργία της "χρήσης", για την αποθήκευση των κινητών εξαρτημάτων των πλοίων (όταν για παράδειγμα τα πλοία ξεχειμώνιαζαν, σύρονταν δηλαδή εντός των νεώσοικων όπου παρέμεναν για προστασία κατά τη διάρκεια του χειμώνα, τότε τα εξαρτήματα αυτών αφαιρούνταν και αποθηκεύονταν στη Σκευοθήκη).
Η δεύτερη χρήση της ήταν "σκοπού", αφού μέσω αυτής η Δημοκρατία επιδείκνυε τα προτερήματά της, ένα εκ των οποίων ήταν η διαφάνεια στη λειτουργία της και ο σεβασμός στο δημόσιο ταμείο. Για το λόγο αυτό και εσωτερικά η Σκευοθήκη διέθετε έναν κεντρικό διάδρομο για τον κόσμο, ώστε κάθε πολίτης να ελέγξει το περιεχόμενό της.
Και πραγματικά το κτήριο με τις δύο εισόδους (μια σε κάθε πλευρά) ήταν διαιρεμένο εσωτερικά σε 78 διαμερίσματα (34 από κάθε πλευρά). Κάθε διαμέρισμα έχει πατάρι με ξύλινα ράφια που προορίζονταν για την εναπόθεση των εξαρτημάτων.
 |
| Σχέδιο του Jeppesen που αναπαριστά τη Σκευοθήκη του Φίλωνος |
Η σπουδαιότητα της Σκευοθήκης του Φίλωνος δεν έχει ακόμα καταδειχθεί στις μέρες μας όσο θα έπρεπε, παρότι ο Πλίνιος το συγκαταλέγει ανάμεσα στα θαύματα του αρχαίου κόσμου μαζί με το ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος, το Φάρο της Αλεξανδρείας και το υδραυλικό όργανο του Κτησιβίου. Ήταν το κόσμημα του Αθηναϊκού Ναυστάθμου!
Η Σκευοθήκη έλαβε τον προσδιορισμό "του Φίλωνος" από από τον σπουδαίο αρχιτέκτονα και κατασκευαστή της τον Φίλωνα από την Ελευσίνα. Η κατασκευή ξεκίνησε το 347 προς 346 π.Χ., ωστόσο το οικοδόμημα άργησε να τελειώσει (τελείωσε το 328 π.Χ.).
Η Σκευοθήκη, όπως και τα περισσότερα λαμπρά οικοδομήματα του Πειραιά, καταστράφηκαν από τον Ρωμαίο Ύπατο Σύλλα (86 π.Χ.). (Βλ. Καταστροφή του Πειραιά από τον Σύλλα).
Προς τιμή του αρχιτέκτονα και κατασκευαστή της Σκευοθήκης Φίλωνα δρόμος του Πειραιά έλαβε αυτό το όνομα με την υπ΄ αριθμ. 446 από 21 Δεκεμβρίου 1851 Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά. Είναι η γνωστή σε όλους μας οδός Φίλωνος.
Προς τιμή του αρχιτέκτονα και κατασκευαστή της Σκευοθήκης Φίλωνα δρόμος του Πειραιά έλαβε αυτό το όνομα με την υπ΄ αριθμ. 446 από 21 Δεκεμβρίου 1851 Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά. Είναι η γνωστή σε όλους μας οδός Φίλωνος.
Η ανεύρεση της επιγραφής:
Για πολλά χρόνια επικρατούσε η αντίληψη ότι η Σκευοθήκη του Φίλωνος βρισκόταν πίσω από τη σημερινή Πλατεία Κανάρη στο Πασαλιμάνι (Λιμάνι Ζέας).
Κι αυτό όχι τυχαία, αλλά διότι εκεί είχε βρεθεί το 1882 μια επιγραφή (αποτελούμενη από 97 στίχους) που ήταν ένα είδος "εργολαβικού" (οδηγιών) προς τον υποψήφιο που θα αναλάμβανε την πραγμάτωση του έργου σύμφωνα με τις προδιαγραφές του.
 |
| Σχεδιάγραμμα με το οποίο ο Αλέξανδρος Μελετόπουλος υπεδείκνυε τη θέση που πιθανότατα βρισκόταν η Σκευοθήκη του Φίλωνος (πίσω από την Πλατεία Κανάρη), άποψη που στήριξε από επιγραφή που είχε βρεθεί στο ίδιο σημείο. Φυσικά η αρχαιολογική σκαπάνη απέδειξε ότι επρόκειτο περί λάθους. |
Εκ της αποστολής των τέτοιου είδους επιγραφές κατέγραφαν με κάθε λεπτομέρεια τις διαστάσεις, το σχήμα, τους όρους κατασκευής, τα υλικά κατασκευής, τις προθεσμίες κ.α.
Τοποθετούνταν σε δημόσια μέρη της πόλης, όπου ο λαός και προπάντων οι ενδιαφερόμενοι (οι υποψήφιοι δηλαδή εργολάβοι, θα μπορούσαν να αναγνώσουν).
Με βάση τα στοιχεία αυτής της επιγραφής υπάρχει σήμερα στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, μια μακέτα που την αναπαριστά.
Η επιγραφή αυτή μας δίνει και τις σημαντικές πληροφορίες ότι η Σκευοθήκη είχε μήκος 113 μέτρα, πλάτος 18 μέτρα και ύψος 10 μέτρα.
Όμως πέραν της μακέτας, οι συγγραφείς της επιγραφής μας δίνουν τόσο αναλυτικά τις πληροφορίες τους, με κάθε λεπτομέρεια, που θα μπορούσαν ακόμα και οι σημερινοί αρχιτέκτονες να το κατασκευάσουν σύμφωνα με τις οριζόμενες προδιαγραφές.
 |
| Στη φωτογραφία αναπαράσταση της Σκευοθήκης του Φίλωνος σε μακέτα που εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Πηγή:archaiologia.gr). |
Η επιγραφή ξεκινά με μια επίκληση στους Θεούς, κι αυτό αποτελούσε ένα σύνηθες τρόπο έναρξης, σε δημόσια ή ιδιωτικά συμβόλαια, όπως και σήμερα επίσης συμβαίνει σε επίσημα κείμενα, όπως με το ελληνικό Σύνταγμα που ξεκινά με την επίκληση "Εις το όνομα της Αγίας Τριάδος".
 |
| Η Επιγραφή της Σκευοθήκης του Φίλωνος ξεκινά με μια επίκληση "Θεοί!". Στη συνέχεια ορίζει ονοματίζει τους σχεδιαστές αρχιτέκτονες που είναι ο Ευθύδομος γιος του Δημητρίου από το Δήμο Μελίτης και ο Ελευσίνιος Φίλωνας. Πρόκειται για σκευοθήκη "κρεμαστών σκευών" στη Ζέα. Ανάμεσα στα υλικά κατασκευής διακρίνουμε και τον περίφημο Ακτίτη (Πειραϊκό) λίθο. |
Η επιγραφή ορίζει πολλά θέματα με απλό και κατανοητό τρόπο όπως ότι:
"Θα κτισθεί Σκευοθήκη, δια τα κρεμαστά εξαρτήματα των πλοίων εις τη Ζέα, πίσω από τους νεώσοικους... το μέγεθός της θα είναι.... Δια να γίνει το πάτωμα και τα θεμέλια θα κόψει πρώτα όπου είναι βραχώδες το έδαφος...θα μετρήσει προς τα μέσα 15 πόδες από κάθε πλευρά και θα ανοίξει παράλληλα προς τους τοίχους θεμέλια για μια σειρά κιόνων από 35 κίονες σε κάθε πλευρά...".
Η Σκευοθήκη του Φίλωνος δεν αποτελούσε το μοναδικό αποθηκευτικό οικοδόμημα του Ναυστάθμου καθώς έχει καταγραφεί μεγάλο πλήθος άλλων σκευοθηκών, όμως σίγουρα ήταν η πιο εντυπωσιακή ως προς το μέγεθος και την κατασκευή.
Η πραγματική τοποθεσία της Σκευοθήκης του Φίλωνος:
Το 1988 συνεργεία που κατ΄ εντολή του Δημάρχου Πειραιώς εκτελούσαν διάνοιξη σήραγγας (για γκαράζ) "έπεσαν" πάνω στα θεμέλια της Σκευοθήκης. Η διάνοιξη ματαιώθηκε. Ωστόσο έγινε η εκτίμηση ότι το νότιο άκρο της Σκευοθήκης ξεκινούσε μπροστά από το σημερινό ίδρυμα Λασκαρίδη (τότε Γαλλική Ακαδημία) με κατεύθυνση βορεινή δηλαδή προς το λιμάνι του Πειραιά.
Σε άλλη εκσκαφή για ανέγερση πολυκατοικίας επί της οδού Υψηλάντου 170 βρέθηκε και άλλο μέρος της Σκευοθήκης. Η αρχαιολογική υπηρεσία εκτίμησε ότι επρόκειτο για το βόρειο άκρο της Σκευοθήκης. Με βάση τη νέα εκτίμηση της αρχαιολογικής υπηρεσίας η Σκευοθήκη φαίνεται ότι δεν έχει κατεύθυνση βόρεια (από Πασαλιμάνι προς λιμάνι) αλλά κλίνει προς τη δυτική πλευρά της Ζέας.
 |
| Η Βόρεια είσοδος της Σκευοθήκης του Φίλωνος |
Τα ευρήματα της οδού Υψηλάντου 170 ευτυχώς δεν καταχώθηκαν (όπως συνήθως συμβαίνει), αλλά εκτίθενται σε ειδικά διαμορφωμένη πυλωτή κτηρίου, εντός του οποίου σήμερα στεγάζεται το Υποθηκοφυλακείο Πειραιώς.
 |
| Χάρτης με τον Πειραιά του Ιππόδαμου στον οποίο φαίνεται η Σκευοθήκη του Φίλωνος στη θέση που πραγματικά καταλαμβάνει |
Ο αρχαιολόγος Γεώργιος Σταϊνχάουερ έχει καταγράψει ότι η μεταθάνατια δόξα της η Σκευοθήκη τη χρωστάει στη λειτουργικότητα της εσωτερικής διαρρύθμισης που θα μιμηθεί η σκευοθήκη δίπλα στο Ηφαιστείο στην Αθηναϊκή Αγορά.
Πηγές:
- "Πώς έκτιζαν οι αρχαίοι τα μνημεία", δοκίμιο του Γ. Κουρουνιώτη δημοσιευμένο στο "Ημερολόγιον της Ελλάδος, Εικονογραφημένον", του 1936, ιδρυτής - διευθυντής Γεώργιος Δροσίνης.
- "Πειραϊκά Μελετήματα, Αναδιφώντας κείμενα ιστορίας, Αρχαιολογίας και Δικαίου", Μιχαήλ Γ. Βλάμου, Έκδοση Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιώς, Πειραιάς 2003
- "Η Σκευοθήκη του Φίλωνος" του Αλέξανδρου Ν. Μελετόπουλου, Εν Αθήναις 1882.
- "Πειραιάς Κέντρο Ναυτιλίας και Πολιτισμού", ΑΙΓΗΪΣ, Γεώργιος Σταϊνχάουερ, Ματίνα Μαλικούτη, Βάσιας Τσοκόπουλος, Βασίλης Γκανιάτσας.