Ποιός ήταν ο Στέφανος Σκουλούδης:
Η ερημική έπαυλη 1884-1939:
Η επιθυμία του:
Καταρχήν να πούμε ότι το βιογραφικό και μόνο του Σκουλούδη θα αποτελούσε ξεχωριστή ανάρτηση. Για χάρη συντομίας όμως και επειδή δεν είναι της παρούσης απλά θα αναφέρουμε τα βασικότερα δηλαδή ότι ο Στέφανος Σκουλούδης (1838-1928) γεννήθηκε στην Κωνσταντίνουπολη και το:
- 1869 αναλαμβάνει την διεύθυνση των καταστημάτων του Ράλλη στην Τουρκία.
- 1867 διορίζεται μέλος της επαναστατικής κρητικής επιτροπής
- 1868 συστήνει τραπεζική εταιρεία με κεφάλαιο που του δάνεισε ο Στέφανος Ράλλης
- 1871 ιδρύει την Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως
- 1873 Μέτοχος της εταιρείας Μεταλλουργίων Λαυρίου
- 1873 ξεκινά την ανέγερση της οικίας του επί της πλατείας Συντάγματος που διαρκεί 3 χρόνια
- 1876 Εγκαθίσταται στην Αθήνα στην νεόδμητη οικία του δίπλα σε αυτήν του φίλου του Βούρου (Πλ. Συντάγματος)
 |
| Αριστερά η οικία Βούρου, αμέσως μετά η οικία Σκουλούδη και δεξιά το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας στο Σύνταγμα |
- 1877 και επόμενα χρόνια μετέχει της πολιτικής σε διάφορες θέσεις
- 1879-1905 εκλέγεται συνεχώς βουλευτής Σύρου με το Τρικουπικό κόμμα, πληρεξούσιος υπουργός, βουλευτής Κυκλάδων, Βουλευτής Θηβών, υπουργός εξωτερικών και Βουλευτής Θηβών πάλι.
- 1884 Κατασκευάζει την έπαυλη στην Φρεαττύδα
- 1915 Σχηματίζει κυβέρνηση με εντολή του Βασ. Κων/νου
- 1918-1920 κατηγορείται από την Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου και παραπέμπεται σε Ειδικό Δικαστήριο για την στάση που κράτησε έναντι των Συμμάχων (βασιλικός γαρ).
- 1920 Επιδρομή Βενιζελικών στην οικία του στο Σύνταγμα την ημέρα που δολοφονήθηκε ο Ίωνας Δραγούμης.
- 1928 πεθαίνει σε βαθιά γεράματα.
Παραθέσαμε το βιογραφικό του γιατί έχει σημασία για την κατανόηση της συνέχειας. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο πλούσιος Σκουλούδης είχε εκτός από την κατοικία του στο Σύνταγμα και πολλές άλλες κατοικίες για διαμονή μεταξύ των οποίων και:
- Οικία στο Σούνιο που χρησιμοποιούσε ο Σκουλούδης για κυνήγι
- Διόροφη κατοικία εντός κτήματος στους Αμπελόκηπους
- Οικία εντός κτήματος στο Δελβίνο
- Οικόπεδα στα Πατήσια
- Κατοικία στην οδό Βουκουρεστίου
- και φυσικά την έπαυλη στην Φρεαττύδα η οποία εθεωρείτο προνομιακή λόγω της θέσης της δίπλα στην θάλασσα και ο ίδιος ο Σκουλούδης την χαρακτηρίζει ως θερινή του κατοικία.
 |
| Απεικόνηση σε σκίτσο της Έπαυλης Σκουλούδη από φωτογραφία του βιβλίου της Σταματίνας Μαλικούτη. (Φωτο: Ηλίας Ηλιάδης) |
Η ερημική έπαυλη 1884-1939:
Την έπαυλη σχεδίασε ο γνωστός αρχιτέκτονας Α.Γ. Μεταξάς ενώ τα διαγράμματα και την καταμέτρηση των οικοπέδων επι των οποίων κτίσθηκε την έκανε ο Αρχιτ. Παπαρηγόρης το1884. Στην ουσία το οίκημα ήταν κτισμένο σε δύο οικόπεδα διαστάσεων 2.000 και 5.000 τετραγωνικών πήχεων όπως τα μέτραγαν τότε στην θέση Φρεαττύδα όπως αναφέρεται στα συμβόλαια.
Στα τοπογραφικά φαίνεται ότι κατά σειρά οικόπεδα έχουν ο Ματζαβίνος, ο Βούρος, ο Σκουλούδης και ο Συγγρός. Επομένως όχι μόνο στην Αθήνα ο Βούρος με τον Σκουλούδη γειτνιάζανε αλλά και στον πειραιά. Άλλωστε ο Βούρος ήταν συναίτερός του στην ίδρυση της Τραπέζης Κωνσταντινουπόλεως.
Θεωρείται η δεύτερη σημαντικότερη έπαυλη σε αυτή την πλευρά του Πειραιά. Η άλλη ήταν αυτή του Μελετόπουλου γνωστή αργότερα ως Ρώσικο Νοσοκομείο (Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά). Η Έπαυλη του Σκουλούδη διέφερε από το γεγονός ότι στην κεντρική της πρόσοψη διέθετε κεντρικό αέτωμα.
 |
| Σχέδια κατασκευής επαύλεως Σκουλούδη |
 |
| Στο κέντρο το οικόπεδο του Σκουλούδη αριστερά του Συγγρού και δεξιά του Βούρου, πιο δεξιά ακόμα του Ματζαβίνου. Μπροστά η παραλιακή οδός όπως και σήμερα. |
Η Έπαυλη θεωρούνταν τόσο απομακρυσμένη που οι οδηγοί ταξί το 1926 την είχαν μαζί με την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων ως όρια των διαδρομών τους. Πέρα των ορίων αυτών θεωρούσαν την διαδρομή ως υπεραστική.
Η επίπλωση της κατοικίας:
 |
| Εσωτερικό κατοικιών Σκουλούδη |
Η έπαυλις όπως και όλα τα ακίνητα του Σκουλούδη ήταν επιπλωμένα με έπιπλα, αντικείμενα και έργα τέχνης μοναδικά που τα έκανε ειδική παραγγελία είτε από ντόπιους τεχνίτες ή τα έφερνε από το εξωτερικό κατά την συνήθεια των ευπόρων της εποχής του. Τα έπιπλα τα επέλεξε βλέποντας σχέδια του παρισινού οίκου Mazaroz-Ribalier προτού δοθεί η παραγγελία για την κατασκευή τους και την αποστολή τους στην Ελλάδα. Κουρτίνες και ταπετσαρίες από τον Ιούλιο Στάγγελ, ρολόγια, πιάνο, όπλα και όλο τον διάκοσμο που έπρεπε να έφερε μια κατοικία πλουσίου. Διέθετε εκτός από τα δωμάτια ύπνου, βιβλιοθήκη, γραφείο και διαφόρων στυλ σαλονιών μεταξύ των οποίων και τούρκικο. Ορυχάλκινα γαλλικά φωτιστικά από τον οίκο Jules Graux ενώ ήταν από τις πρώτες κατοικίες του πειραιά που ηλεκτροφωτίστηκε παρότι ήταν πολύ μακριά από το κέντρο.
Επίσης κατείχε και πορσελάνες Σεβρών που ανήκαν στον Δούκα της Ορλεάνης και που είχε αγοράσει ο Σκουλούδης σε παλαιοπωλείο στο Παρίσι.
Η Έπαυλις το τέρμα, μετά το χάος:
Εγκλήματα, αυτοκτονίες και πτώματα ξεβρασμένα από την θάλασσα είναι τα μόνα που απασχολούν τον ημερήσιο τύπο κάθε φορά που αναφέρουν την περιοχή πλησίον της έπαυλης. Εκεί είναι το τέρμα του αεριοφωτισμού και του δημοτικού ηλεκτρικού φωτισμού αργότερα και το τέρμα της γραμμής του Τραμ γραμμής 19. Τα πάντα είχαν τέρμα την έπαυλη του παλιού πρωθυπουργού όπως τον έλεγαν αργότερα.
Μύθοι περιβάλλουν το διάστημα της Πειραϊκής χερσονήσου από την έπαυλη Σκουλούδη μέχρι και την Ναυτική Σχολή. Μύθοι που έχουν να κάνουν με τις δαιδαλώδεις σπηλιές που υπήρχαν τότε σε όλο το μήκος της παραλίας, σπήλιες με αναρίθμητους διαδρόμους και που εντός αυτών διέμεναν άνθρωποι του υπόκοσμου.
Ήταν τόσος ο τρόμος των εγκλημάτων της περιοχής που είχε γίνει σχεδόν μύθος ότι εγκληματίες, βιαστές, πορτοφολάδες και κάθε λογής άλλα στοιχεία, κτυπούσαν ακριβώς μετά την μάνδρα της επαύλεως και μετά εξαφανίζονταν μυστιριωδώς μπαίνοντας μέσα στις σπηλιές της Πειραϊκής.
Η επιθυμία του:
Σύμφωνα με την επιθυμία του Σκουλούδη όπως αυτή εκφράστηκε διαμέσου εκχωρήτηριου εγγράφου το 1912 (εν ζωή ο ίδιος ακόμα), η εξοχική του έπαυλη στην Φρεαττύδα (νυν αντικαρκινικό νοσοκομείο Μεταξά) εκχωρείτο για αποκλειστική χρήση Στρατιωτικού νοσοκομείου στον Πειραιά. Μετά τον θάνατό του όμως αντί Στρατιωτικού Νοσοκομείου βλέπουμε ότι το 1941 η έρημη πλέον κατοικία έχει απαλλοτριωθεί από το ελληνικό δημόσιο. Ο δικηγόρος Αντώνης Αθηνογένης πετυχαίνει την άρση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης αλλά εκ νέου αυτή απαλλοτριώνεται από το δημόσιο προκειμένου να στεγαστεί το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο (1946-1957) το οποίο κατάφερε να στεγαστεί στο οίκημα στις 4 Απριλίου του 1949.
Τελικά το 1957 έγινε η πώληση της επαύλεως Σκουλούδη στο "Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Πειραιώς εις μνήμη Σπυρίδωνος και Δεσποίνης Μεταξά".
"Ο Θεμέλιος λίθος του αντικαρκινικού ινστιτούτου Πειραιώς, το οποίον ανεγείρεται επί του οικοπέδου εις το οποίον ήτο εκτισμένη η κατεδαφισθείσα ιστορική έπαυλις Σκουλούδη. Οι τέσσαρες πρώτοι όροφοι του ινστιτούτου ανεγείρονται εκ του κληροδοτήματος του αειμνήστου βιομηχάνου Πειραιώς Αγγ. Μεταξά ο οποίος διέθεσε την εκ 45.000 χρυσών λιρών περιουσίαν του δια τον σκοπόν αυτόν."
"Ο Θεμέλιος λίθος του αντικαρκινικού ινστιτούτου Πειραιώς, το οποίον ανεγείρεται επί του οικοπέδου εις το οποίον ήτο εκτισμένη η κατεδαφισθείσα ιστορική έπαυλις Σκουλούδη. Οι τέσσαρες πρώτοι όροφοι του ινστιτούτου ανεγείρονται εκ του κληροδοτήματος του αειμνήστου βιομηχάνου Πειραιώς Αγγ. Μεταξά ο οποίος διέθεσε την εκ 45.000 χρυσών λιρών περιουσίαν του δια τον σκοπόν αυτόν."
 |
| Ανακοίνωση Εγκαινίων το 1957 |
 |
| 1955 Το αντικαρκινικό "Μεταξά" κατασκευάζεται. Πίσω ο Ναός Αγίου Βασιλείου |
Απλώς αναφέρουμε ότι στο αρχείο που διατηρούσε ο Σκουλούδης βρέθηκε αντίγραφο της διαθήκης του Πανταζή Βασσάνη εξ Αιγύπτου που είχε κληροδοτήσει μέρος της περιουσίας του για την ανέγερση των κτηριακών εγκαταστάσεων της μετέπειτα Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στον Πειραιά (παλαιότερη ανάρτηση).
Ο Σκουλούδης κληροδότησε εκτός από ακίνητη περιουσία και μεγάλη συλλογή από πίνακες ζωγραφικής στην Εθνική Πινακοθήκη
Ο Σκουλούδης πολυσχιδής προσωπικότητα ήταν επίτιμο μέλος σε πολλά σωματεία Αθηνών και Πειραιώς. Στον Πειραιά είχε εκλεγεί επίτιμο μέλος (1902) στον Σύλλογο Κρητών Ομόνοια και στην Εκατονταπυλιανή
H περιπέτεια του αρχείου Σκουλούδη:
Ο Σκουλούδης ήταν ο ίδιος ανύπαντρος και η μοναδική αδελφή του Μαρία παντρεύτηκε τον Γεώργιο Αθηνογένη με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά τους Στέφανο και Ιωάννη. Τα δύο αγόρια ορίστηκαν και ως εκτελεστές της διαθήκης του. Η ιστορία των αρχείων έχει ως εξής:
Τον Ιούλιο του 1920 άνδρες του Γύπαρη επιτέθηκαν και λεηλάτησαν την οικία Σκουλούδη (των Αθηνών) ως αντίποινα για την απόπειρα δολοφονίας του Ελ. Βενιζέλου. Μαζί με όλες τις καταστροφές που προξένησαν σε έπιπλα και σε πολύτιμα αντικείμενα τέχνης, διέρρηξαν και τα ερμάρια όπου φυλάσσονταν έγγραφα του αρχείου και πολλά από αυτά πετάχθηκαν από το παράθυρο. Ο Στέφανος Αθηνογένης (ο ανηψιός όπως είπαμε), συγκατοικούσε τότε με τον θείο του και ήταν αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής. Ο Σκουλούδης όμως είχε επιτρέψει σε ένα άλλο μέρος αρχείου που διέθετε να το δανειστεί ο άλλος του ανηψιός ο οποίος έκανε συλλογή γραμματοσήμων με σκοπό να ξεκολλήσει τα γραμματόσημα από την αλληλογραφία του Σκουλούδη. Στην συνέχεια όμως δεν του την είχε επιστρέψει αλλά την εγκατέλειψε κάπου στο σπίτι του. Αυτή με κάποιον τρόπο βρέθηκε στα χέρια μιας γυναίκας η οποία κατά την διάρκεια της Κατοχής πήγε να την χρησιμοποιήσει ως προσάναμμα και έφτασε ως στις μέρες μας και δωρήθηκε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.
Πηγές:
- Ανέκδοτα έγγραφα εκ του αρχείου Σκουλούδη σχετικά με την Κρητικήν επανάστασιν του 1866-69. Συμβολή εις την νεωτέραν κρητικήν ιστορίαν”. (Κρητικά Χρονικά, τόμος ΙΒ΄, 1958).
- American School of classical studies at Athens
- http://www.elia.org.gr/
- Σταματίνα Μαλικούτη, Ιστορικό κέντρο πειραιά 1839-1912