68 χρόνια μετά τη μάχη της Κοκκινιάς και συλλογίζομαι, για άλλη μια φορά, τις συγκλονιστικές στιγμές που πέρασε τούτος ο τόπος, στην πρόσφατη κ πολύ μικρή μάλιστα -αλλά συνάμα πολύ σπουδαία- ιστορία του.Είμαι πολύ ασήμαντος για να γράψω κάτι δικό μου για τους αγώνες εκείνων των ανθρώπων και γι’ αυτό, ως αχθοφόρος απλά ενός μικρού αρχείου, σκέφτηκα πως ίσως να ‘πρεπε να ξεφυλλίσω κάτι απ’ αυτό, κάτι εποχής για να διαβάσω -και να ζωντανέψω στο νου μου πάλι- όχι όμως από τα τετριμμένα…
Αν και προσπάθησα να αναζητήσω δημοσιεύματα της εποχής [αντικείμενο που στάθηκε σχεδόν αδύνατο λόγο της ελάχιστης, αν όχι μηδενικής, διάσωσης έντυπου αρχειακού υλικού της περιό- δου της κατοχής], αλλά και της αμέσως επόμενης [έως το '52], μου ήταν αδύνατο να βρω έστω και ένα μονόστηλο που ν’ αναφέρει κάτι. Από τα λιγοστά που κατάφερα να ξεχωρίσω ήταν ένα άρθρο του Δημήτρη Λιάτσου από “Τα Χρονικά Της Νίκαιας” του Μάρτη του ’79, που αναφέρει για τη μάχη στη συνοικία του Αη Γιάννη της Κοκκινιάς το οποίο και θα ‘θελα να μοιραστώ μαζί σας.
Αν και προσπάθησα να αναζητήσω δημοσιεύματα της εποχής [αντικείμενο που στάθηκε σχεδόν αδύνατο λόγο της ελάχιστης, αν όχι μηδενικής, διάσωσης έντυπου αρχειακού υλικού της περιό- δου της κατοχής], αλλά και της αμέσως επόμενης [έως το '52], μου ήταν αδύνατο να βρω έστω και ένα μονόστηλο που ν’ αναφέρει κάτι. Από τα λιγοστά που κατάφερα να ξεχωρίσω ήταν ένα άρθρο του Δημήτρη Λιάτσου από “Τα Χρονικά Της Νίκαιας” του Μάρτη του ’79, που αναφέρει για τη μάχη στη συνοικία του Αη Γιάννη της Κοκκινιάς το οποίο και θα ‘θελα να μοιραστώ μαζί σας.
Χρονικό της Κατοχής: Η μάχη της συνοικίας του Αη Γιάννη της Κοκκινιάς
του Δημήτρη Λιάτσου
Συμπληρώνονται τον Μάρτη, 35 χρόνια από την ιστορική μάχη της Κοκκινιάς με τους Γερμανούς καταχτητές και τους Γερμανοτσολιάδες.
Σ’ αυτή τη σύγκρουση που πέρασε στην Αντιστασιακή ιστορία της ηρωικής πολιτείας μας, η συ- νοικία του Αη Γιάννη Χρυσόστομου, έδωσε ένα γερό μάθημα στους καταχτητές αλλά και στους εθνοπροδότες τσολιάδες του Μπουραντά, του Πλυτζανόπουλου και του Σγουρού, μαζί με τις άλ- λες συνοικίες της Κοκκινιάς.
Μέσα από τις εφηβικές μου αναμνήσεις θα προσπαθήσω να δώσω μερικά στιγμιότυπα ή άλλες θύμησες από την Αντίσταση των παιδιών μας, που με τις χειροβομβίδες ιδίως, πολέμησαν από γωνιά σε γωνιά προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους προσκυνημένους.
Την Κυριακή 5 του Μάρτη 1944 στην οδό Ερυθραίας σ’ ένα στενοσόκακο ανοίγει η “αυλαία” της μάχης! Ένας ταγματασφαλίτης σκοτώνεται από άντρες του ΕΛΑΣ, που προσπαθούσαν να τον αφοπλίσουν. Σε λίγη ώρα η συνοικία του Αη Γιάννη του Χρυσόστομου περικυκλώνεται από ταγ- ματασφαλίτες, που πυροβολούν όποιον δουν στο δρόμο. Ο υπογραφόμενος προλαβαίνει μαζί μ’ έναν φίλο του και κρύβεται κάτω από το γεφυράκι της οδού Περιστάσεως & Συνασσού. Οι τσο- λιάδες περνάνε από πάνω. Βρίζουν και πυροβολούν.
Νύχτωσε… Ο κόσμος φοβισμένος κλειδώνεται στα σπίτια του. Την άλλη μέρα το πρωί, όλη η Κοκκινιά είναι μπλοκα- ρισμένη, ιδίως η πλατεία Δαβάκη, ο Κορυδαλλός, τα Κι- λικιανά. Η οδός Κονδύλη έχει καταληφθεί από τους τσο- λιάδες, ιδίως στους δρόμους Κινικίου, Αβύδου, Λαμψά- κου και Μαδύτου. Στους δρόμους αυτούς έχουν πιάσει τις γωνιές οι μαχητές του ΕΛΑΣ, οι οποίοι τους χτυπούν με περίστροφα και ιταλικές χειροβομβίδες. Οι Γερμανοί που έχουν το διοικητήριο τους στο χτίριο των οδών Γ. Κονδύλη και Λαμψάκου παρακολουθούν τη μάχη που φούντωσε για καλά. Στήνουν ολμοβόλα στην ταράτσα κι από εκεί βομβαρδίζουν την αλύγιστη συνοικία. Τα βλή- ματα πέφτουν βροχή στα φτωχόσπιτα στην οδό Καψάλη, στην Σηστού. Πέφτουν οι πρώτοι τραυματίες. Στην οδό Κινικίου κ Περιστάσεως από τα χαρακώματα τρεις αγω- νιστές, ο Καρδάρας (πιάστηκε αργότερα κι εκτελέστηκε στη Δραπετσώνα), ο Στελλάρας και ο Βάνιας έχουν καθη- λώσει τους τσολιάδες, με χειροβομβίδες κ τους τρέπουν σε φυγή. Στα στενά του κινηματογράφου “Ορφέα” η μάχη έχει πάρει χαρακτήρα σώμα με σώμα. Μια γυναίκα, η Άρτεμη Τριανταφυλλίδη, μπροστά στην εκκλησία του Αη Γιάννη, πιάνεται από τους τσολιάδες.- Που είναι μωρή -της λένε- οι κομμουνιστές;
Αυτή τους παραπλανά και τους δείχνει άλλο δρόμο. Της ρίχνουν μια χειροβομβίδα και της χύνουν το ένα μάτι.
Ολάκερη η συνοικία είναι στο πόδι κι ενθαρρύνει τα παι- διά της. Στη γωνία Γ. Κονδύλη και Κινικίου πέφτει νεκρός ένας ταγματασφαλίτης ταγματάρχης. Οι Γερμανοί εντείνουν τον βομβαρδισμό. Ένα παλληκάρι του ΕΛΑΣ που όπως διάβασα στην έκθεση ήταν έφεδρος ανθυπολοχαγός και λεγόταν Αντώνης, στήνει το μοναδικό πολυβόλο “Μπρέντα” στο γεφυράκι της οδού Κινικίου και Σηστού. Οι Γερ- μανοτσολιάδες πανικοβάλλονται. Τους χτυπάει “βολή κατά βολή” κ τρέχει από γωνιά σε γωνιά για να νομίζουν πως είναι πολλά πολυβόλα.
Στο γήπεδο του “Ανατολικού” εκεί που βρίσκεται σήμερα το Γυμνάσιο Π. Κοκκινιάς στην οδό Προκοπίου πέφτουν νεκροί δύο δικοί μας. Η επονίτισσα Ελένη Παυλίδου, που πρόσφερε τις υ- πηρεσίες της σαν νοσοκόμα κ ο οπλουργός Μωυσής. Μια μητέρα τεσσάρων παιδιών, η Βικτώ- ρα Αντωνιάδη σκοτώνεται στην οδό Σμύρνης από σφαίρα ταγματασφαλίτη. Τα πυρομαχικά τε- λειώνουν καθώς ζυγώνει το απόγευμα.
Ωστόσο οι μάχες έχουν απλωθεί και σε άλλα σημεία της Κοκκινιάς. Μάχες δόθηκαν στις πλατείες του Αγίου Νικολάου, στην οδό Μούγλων, Λαοδικίας, στα Γερμανικά. Στην Οσία Ξένη σκοτώνεται ο Εαμικός του τάγματος Βακυρτζής.
* * *
Την άλλη μέρα 7 του Μάρτη του 77 οι Γερμανοί και οι τσολιάδες ξανάρχονται. Αρχίζουν οι συλ- λήψεις, κατά εκατοντάδες. Στους Αγίους Αναργύρους εκτελούνται τρεις εαμίτες: ο υπαστυνόμος Σαββίδης, ο δάσκαλος Βενετάς και ο Τσακανίκας. Για την Αντίσταση της Κοκκινιάς, σε λίγες μέρες στα νταμάρια του Χαϊδαρίου οι Γερμανοί θα εκτελέσουν 50 πατριώτες, από τους οποίους οι περισσότεροι είναι Κοκκινιώτες. Ανάμεσα τους ο ποιητής και πρόεδρος του Ο.Φ.Ο.Κ. Αλέκος Μουχτούρης.
Από την έκθεση που διασώθηκε του 6ου Ανεξάρτητου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, διαβάζουμε και μεταφέρουμε τον απολογισμό της μάχης:
“Απώλειες, νεκροί 1 μαχητής του 2ου Λόχου και ένας του 3ου Λόχου. Ένα κορίτσι νεκρό κατά τη διάρκεια της μάχης και άλλες δύο μετά τη μάχη, φονευθείσαι υπό των Γερμανών. Ομοίως δύο ανοργάνωτοι άντρες νεκροί. Ομοίως ένας μαχητής του 3ου λόχου, όστις κατά την μάχη συνε- λήφθη και εξετελέσθη επιτόπου. Σύνολον όθεν νεκρών της περιοχής του τάγματος οργανωμένων και μη μετά τη μάχη και ολίγον μετά ταύτην οκτώ (8). Οι απώλειες των τσολιάδων, χωροφυλάκων και Γερμανών υπολογίζονται σε 26 νεκρούς και 60 τραυματίες…”
Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η πρώτη μάχη της Κοκκινιάς τον Μάρτη του 1944, στην περιοχή του Αη Γιάννη Χρυσόστομου, που έδωσε πολλά θύματα στον αντιφασιστικό αγώνα.
Η δικαίωση όμως της θυσίας δεν ήρθε κι ας πέρασαν τόσα χρόνια. Οι ταγματασφαλίτες παίρ- νουν σύνταξη σαν… αντιστασιακοί, η μάνα όμως της Παυλίδου, του Μωυσή, τα παιδιά της Αν- τωνιάδου τίποτα. Γι’ αυτό ας γίνει πια απαίτηση ν’ αναγνωριστεί η Εθνική μας Αντίσταση.
Χρονικά της Νίκαιας [ Γενάρης - Μάρτης 1979 ]